Unia Europejska stoi obecnie w obliczu palącego kryzysu mieszkaniowego, który dotyka ludzi z różnych grup dochodowych. Wiele osób, zarówno o niskich, jak i średnich dochodach, boryka się z wyzwaniami związanymi z przystępnością cenową, nadmiernymi kosztami, niespełniającymi standardów warunkami życia oraz ryzykiem bezdomności lub eksmisji. Największy ciężar ponoszą ubodzy pracujący, osoby starsze, niepełne rodziny, ludzie młodzi, a także migranci i uchodźcy.
Kryzys ten jest głęboko zakorzeniony w rosnących nierównościach społeczno-gospodarczych, finansjalizacji mieszkań i gruntów (ich przekształcaniu w aktywa finansowe) na dużą skalę, a także w niezrównoważonych systemach mieszkaniowych, w ramach których zysk jest ważniejszy od praw człowieka.
Nieodpowiednie warunki mieszkaniowe wpływają negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne ludzi, jakość ich życia i godność, a także ich dostęp do zatrudnienia i podstawowych usług.
Nieprawidłowości na rynku mieszkaniowym zagrażają Europie socjalnej, zwiększają bezdomność i ubóstwo oraz podważają zaufanie do demokracji.
Musimy opracować politykę zapewniającą odpowiednią podaż mieszkań, zachowując jednocześnie równowagę między rozwojem gospodarczym a dobrobytem naszych społeczności. Jaki jest nasz cel? Chodzi o przystępne cenowo i dobrze prosperujące przestrzenie mieszkalne dla każdego.
Plan UE mający na celu zapewnienie godnych i przystępnych cenowo mieszkań powinien obejmować:
- Regulację europejskiego rynku mieszkaniowego
- Zwiększenie inwestycji publicznych w ekologiczne budownictwo socjalne
- Obniżkę cen mieszkań
- Walkę z bezdomnością
- Zapewnienie godnych mieszkań dzieciom
Mieszkanie jest dobrem społecznym i prawem człowieka, a nie towarem, będącym przedmiotem handlu i spekulacji.
Jednakże fundusze nieruchomości w strefie euro osiągnęły oszałamiający poziom 1 biliona euro, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu do 350 miliardów euro odnotowanych w 2010 roku. Jak do tego doszło? Odpowiedzią są specjalne przywileje, jakie przysługują prywatnym deweloperom i inwestorom.
Przywileje te obejmują zwolnienia z podatku od zysków kapitałowych, gwarancje podatkowe, obniżone podatki od dochodów z najmu, a nawet zachęty związane z dziedziczeniem. Rezultat? Tylko w 2020 roku inwestorzy instytucjonalni przeznaczyli na zakupy mieszkań olbrzymią kwotę w wysokości 64 miliardów euro.
Niepokojące jest to, że prywatni deweloperzy i inwestorzy mają obecnie znaczący wpływ na nasze systemy mieszkalnictwa. Postrzegają oni mieszkanie jako towar spekulacyjny, oddzielając je od jego zasadniczej roli społecznej.
Niektóre praktyki krajowe zaostrzyły sytuację. Przyznawane są ulgi podatkowe spekulantom na rynku nieruchomości, faworyzowani są właściciele mieszkań w postaci zachęt podatkowych, wprowadzane są „złote wizy”, aby przyciągnąć zagranicznych inwestorów, a nawet deregulowane są rynki wynajmu.
Musimy odzyskać nasze mieszkania z rąk spekulantów i inwestorów. Sprawmy, aby mieszkanie stało się prawem podstawowym, dostępnym dla wszystkich, a nie przywilejem dla wybranych. Przyłącz się do naszego ruchu na rzecz zapewnienia godnych warunków mieszkaniowych, aby każdy znalazł sobie miejsce, które będzie mógł nazwać domem, niezależnie od swoich możliwości finansowych. Razem możemy odwrócić tę tendencję i zapewnić wszystkim przystępne cenowo mieszkania wysokiej jakości.
Oto o co walczymy:
- ograniczenie prywatyzacji mieszkań komunalnych lub socjalnych
- odpowiednie przepisy dotyczące wynajmu
- pełna przejrzystość inwestycji w budownictwie mieszkaniowym
- ograniczenie krótkoterminowej odsprzedaży nieruchomości
- ograniczenie „turystyfikacji” lub „efektu Airbnb” na rynku mieszkaniowym.
UE musi zapewnić dostateczną liczbę wysokiej jakości mieszkań socjalnych po przystępnych cenach ze szczególnym naciskiem na zrównoważony rozwój.
Co najmniej 30% wszystkich nowych mieszkań powinny stanowić przystępne cenowo mieszkania dla grup o niższych dochodach, a co najmniej 30% - przystępne cenowo mieszkania dla grup o średnich dochodach.
Nadszedł czas, aby nadać priorytet mieszkalnictwu socjalnemu jako inwestycji o kluczowym charakterze. W wielu krajach wydatki na mieszkania socjalne pozostają w tyle za innymi obszarami wydatków publicznych, ale popyt na nie nigdy jeszcze nie był większy. Osoby o niższych dochodach odczuwają presję, jeśli chodzi o koszty mieszkania, a rosnące stopy procentowe jedynie pogarszają ich sytuację.
Ponadto musimy zapewnić ekologiczne budownictwo socjalne. Oznacza to nie tylko nadanie priorytetu kryteriom w dziedzinie zrównoważonego rozwoju, ale także zapewnienie dostępu do obiektów rekreacyjnych, domów kultury, parków i terenów zielonych, szczególnie w naszych dzielnicach znajdujących się w najbardziej niekorzystnej sytuacji.
Dlatego też tak ważna jest reforma unijnych reguł fiskalnych, która jest obecnie negocjowana. Reforma ta ma kluczowe znaczenie dla umożliwienia realizacji ambitnego programu inwestycji publicznych.
Z tego samego powodu Komisja Europejska powinna zrewidować przepisy państw UE, poszerzając grupę docelową budownictwa socjalnego, aby rzeczywiście zapewnić wszystkim przystępne cenowo mieszkania. Komisja powinna konkretnie odpowiednio dostosować definicję mieszkalnictwa socjalnego dla grupy docelowej w prawodawstwie dotyczącym usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym (SGEI). UE powinna przyjąć szerokie pojęcie mieszkalnictwa socjalnego jako modelu uniwersalistycznego, w ramach którego mieszkalnictwo socjalne jest przeznaczone dla wszystkich obywateli w celu rozwoju dzielnic mieszanych pod względem społecznym.
Na początku 2022 roku gospodarstwa domowe w strefie euro miały do czynienia z najgwałtowniejszym od dziesięcioleci wzrostem cen konsumpcyjnych, połączonym z pierwszą podwyżką stóp procentowych od ponad dziesięciu lat. To wysokie oprocentowanie kredytów hipotecznych spowodowało niezwykły wzrost cen mieszkań w UE, który w pierwszym kwartale 2022 roku osiągnął prawie 10%; jest to poziom nienotowany od początku lat 90. XX wieku.
Gwałtownie rosnące oprocentowanie kredytów hipotecznych powoduje, że rodziny wycofują się z rynku mieszkaniowego, a wraz ze wzrostem stóp procentowych nowych kredytów obciążenie obecnych właścicieli mieszkań wciąż rośnie, szczególnie w miejscach, w których obowiązują kredyty hipoteczne o zmiennym oprocentowaniu.
Koszty mieszkań gwałtownie rosną z roku na rok, znacznie przekraczając dochody, jakimi dysponujemy. Dla wielu Europejczyków mieszkanie jest największym wydatkiem. Co powoduje tak gwałtowny wzrost cen? Głównymi winowajcami są spekulacje na rynku nieruchomości, które powodują, że koszty mieszkań osiągają niezrównoważone poziomy.
Ciężar ten w największym stopniu spada na osoby znajdujące się na dole drabiny dochodów. W latach 2010-2023 ceny czynszów wzrosły o 20%, podczas gdy ceny mieszkań poszybowały w górę aż o zawrotne 46%. Ceny mieszkań wzrosły ponad dwukrotnie w Estonii, na Węgrzech, na Litwie, na Łotwie, w Luksemburgu, w Czechach i w Austrii.
Nieefektywne rynki mieszkaniowe powodują nierówności w dochodach i majątku w UE. Interwencja publiczna na rynku kredytów hipotecznych to nie tylko dobry pomysł; jest to pilny imperatyw sprawiedliwości społecznej. Jest to klucz do sprawiedliwego podziału bogactwa.
Czas podjąć działania:
- UE powinna wprowadzić tymczasowy pułap stóp procentowych, aby ograniczyć szybki wzrost oprocentowania kredytów hipotecznych.
- Aby zapewnić sprawiedliwość społeczną, banki i rządy powinny podjąć działania w celu ochrony osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji.
- Krajowe plany na rzecz mieszkań w przystępnej cenie powinny stanowić część krajowych programów reform * (KPR).
* Krajowe programy reform stanowią zasadniczą część zarządzania gospodarczego w UE. Oferują one ustrukturyzowane podejście do kształtowania polityk gospodarczych i fiskalnych w państwach członkowskich wraz z nadrzędnymi celami, takimi jak stabilność, wzrost gospodarczy oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Plany te stanowią podstawę dla skoordynowanych działań.
W 2023 roku liczba bezdomnych Europejczyków wyniosła prawie 900 000.
Bezdomność głęboko podważa godność człowieka. Stanowi ona naruszenie prawa do odpowiednich warunków mieszkaniowych oraz szeregu innych praw człowieka, w tym prawa do niedyskryminacji, zdrowia, wody i usług sanitarnych, bezpieczeństwa osobistego oraz wolności od okrutnego, poniżającego i nieludzkiego traktowania.
Osoby bezdomne i osoby mieszkające w prowizorycznych mieszkaniach są często narażone na kryminalizację, prześladowania i dyskryminujące traktowanie.
Aby walczyć z bezdomnością:
- Wszystkie kraje UE powinny wdrożyć program „Najpierw mieszkanie”, mający na celu zwalczanie bezdomności.
- Należy położyć kres kryminalizacji osób bezdomnych.
- Aporofobię (negatywne podejście do ludzi biednych) należy uznać za przestępstwo z nienawiści.
- Dyskryminacja ze względu na bezdomność powinna zostać zakazana w całej UE.
Gospodarstwa domowe z dziećmi są coraz bardziej narażone na poważne wyzwania mieszkaniowe. Wiele rodzin o niższych dochodach zmuszonych jest do życia w przeludnionych gospodarstwach domowych, a ograniczona dostępność mieszkań socjalnych skutkuje w bolesny sposób długimi listami oczekujących.
Nieodpowiednie ogrzewanie i niewystarczający dostęp do bezpiecznej wody i urządzeń sanitarnych to nadal powszechne problemy w wielu państwach członkowskich. Problemy te wpływają nie tylko na dobrostan naszych dzieci, ale także na ich zdrowie, rozwój i edukację. Niezwykle istotne jest zrozumienie tego, że odpowiednie warunki mieszkaniowe stanowią podstawę środowiska sprzyjającego rozwojowi i nauce naszych dzieci.
Nasze kluczowe postulaty:
- Żadne dziecko nie powinno mieszkać w zimnym i przeludnionym mieszkaniu.
- Należy zapewnić prawo dzieci do odpowiednich warunków mieszkaniowych za pomocą środków publicznych.
- Należy zwiększyć budżet europejskiej gwarancji dla dzieci o co najmniej 20 miliardów euro.
